Υπερτιμημένα πράγματα #4: Fight Club (ω, ναι. Το Fight Club)

Μου είναι δύσκολο, πολύ πιο δύσκολο από ότι το Matrix. Τυχόν αντιφάσεις του κειμένου πρέπει να αντιμετωπιστούν με επιείκια- εγώ ο ίδιος δεν πρέπει να έχω υπερτιμήσει κάποιο έργο περισσότερο από αυτό. Όπως, για αρχή, η πρώτη και η πιο βασική αντίφαση: Το Fight Club σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί γενικώς υπερτιμημένο, μάλλον το αντίθετο: Η ταινία πάτωσε στην Αμερική, οριακά τα έβγαλε τα λεφτά παγκοσμίως, χρειάστηκε αρκετό χρόνο για να αποκτήσει το μαζικό και κάπως σκληροπυρηνικό fanbase που έχει σήμερα.

Αλλά υπάρχει μια ιδαιτερότητα, που αφορά κυρίως την γενιά των mid-80's και τον τρόπο που γνώρισε την μεγάλη οθόνη: Την εντυπωσιακή γνωριμία με το υπερθέαμα του Jurassic Park και την συγκίνηση του Lion King. Έρωτας με την πρώτη ματιά, ο χώρος που κάθε φαντασία πραγματώνεται. Κάποιοι θα αναφέρουν το Free Willy, τον Alladin, ίσως και τα Batman Returns και Robin Hood, αλλά κυρίως οι παραπάνω άνοιξαν το παιχνίδι. Ύστερα, η γενιά άρχισε να αποκτά διακριτά χαρακτηριστικά και διαφοροποιήσεις: Κάποιοι συγκινήθηκαν πολύ περισσότερο με το La vita e bella παρά με τον Τιτανικό και την ευρύτερη κινηματογραφική σχολή του James Cameron. Κάποιοι προτιμούσαν να λένε ότι γελάσανε όταν η βλαμμένη δεν έκανε χώρο στον Τζακ και ντρέπονται να παραδεχτούν ότι ξέφυγε ένα δάκρυ.  Παράλληλα υπάρχει το νοίκιασμα της βιντεοκασέτας (ανα 2) οι προτιμήσεις σε διάφορα είδη, η διαμόρφωση των υποκειμενικών cult. To Braveheart (λίγο πριν) ήταν ήδη αντικείμενο λατρείας, οι 12 πίθηκοι το πρώτο underground hip. Αναλόγως, o Βράχος όρισε την περιπέτεια (ίσως για αυτό, μόνο αυτή η γενιά τρέφει μια συμπάθεια στον Nicolas Cage) και το Trainspotting ήταν αντικείμενο συζήτησης των πιο ''ψαγμένων''. Στο μεσοδιάστημα, έχουμε πλησιάσει τα 14-16. Η εφηβεία είναι σε πλήρη άνθιση, η αμφισβήτηση the way to go, και στο σινεμά σκάει το Fight Club και το Matrix. Για αυτήν την γενιά, οι δυο αυτές ταινίες όρισαν τη συλλογική φαντασίωση και την εφηβική επανάσταση- η ιστορία έδειξε ότι το Matrix κέρδισε με διαφορά και ήταν και turning point για τον κινηματογράφο στο σύνολό του. To fight club όχι απλά έχασε, αλλά πήγε να κλείσει και το σπίτι ενός εξαιρετικού σκηνοθέτη, του David Fincher. Σε έναν ακόμα διαχωρισμό του γούστου εκείνης της γενιάς, το Fight Club έχασε σε αναγνώριση αλλά κέρδισε σε οπαδούς- θυμάμαι ακόμα όταν το είχα δει με ένα συμμαθητή μου: Εγώ το λάτρεψα και ήθελα να το ξαναδώ επιτόπου, αυτός μου είπε ότι ήταν η μεγαλύτερη ανοησία που έχει δει. Δεν έχω υπερασπιστεί ταινία πιο πολύ από αυτήν. 

Υπήρχε προφανώς μια κοινή θεματική στις δυο αυτές ταινίες: Η  αμφισβήτηση του κόσμου και της πραγματικότητας, η ανάγκη να τον βάλεις απέναντί σου. Στο Matrix, όπως σωστά επισημαίνει ο Δ.Σ., η απάντηση ήταν η πιο εύκολη δυνατή: Οι διανοητικές μας δυνάμεις είναι ικανές να τα φέρουν όλα άνω κάτω. Τι πιο εύκολο αλλά και τι εκπληκτική φαντασίωση! Από την άλλη, στο Fight Club, η αμφισβήτηση γινόταν άμεσα ανάγκη για εκτόνωση στη σφαίρα του πραγματικού. Η βια εμφανιζόταν ως αντίπαλο δέος της υπόκωφης βιας όλων των κυρίαρχων προτύπων: Καταναλωτισμός, καθωσπρεπισμός, το πρότυπο του γιάπι, της ρουτίνας, η βια του αφεντικού, η βια των ρυθμών της ζωής. O Edward Norton (που μαζί με το American History X μπήκε στην καρδιά μου ως ο μεγαλυτερος ηθοποιός της γενιάς του) αρχικά ενσωματώνει την βια σωματικά (αυπνία) και συναισθηματικά (νιώθει την ανάγκη να πάει σε κέντρα υποστήριξης διαφόρων ομάδων και να βρει συμπαράσταση για πρόβληματα που δεν έχει). Πολύ απλά, δεν ξέρει τι του φταίει, αλλά ξάρει ότι κάτι του φταίει. Οργισμένη εφηβεία, συναισθηματική τρικυμία, εδώ είμαστε. Ο Brad Pitt είναι ένας πιο πολιτικοποιημένος, αναρχικός Hunter S. Thomson χωρίς το lsd.

Στο Matrix το ''κόλπο'' ήταν η πρωτοποριακή εφαρμογή των ειδικών εφέ, που άλλαξε τον κινηματογράφο στο κατώφλι της νέας χιλιετίας. Στο Fight Club τα εφέ είναι αρκετά, αλλά πιο διακριτικά: Η κάμερα βγαίνει από κάδους σκουπιδιών, μπαίνει σε μύτες κάνει κόλπα άλλου τύπου. Το δικό του ''κόλπο'' είναι φυσικά στην ανατροπή της πλοκής, που παρά τον ξέφρενο παραλογισμό της, στέκει. Επίσης στέκει η εισαγωγή των Pixies όταν όλα καταστρέφονται σε μια εφηβική οργισμένη φαντασίωση. Αλλά η μεγαλύτερη φαντασίωση είναι στην ίδια την ανατροπή, με ανάλογο ιδεαλισμό του matrix- κρύβουμε μέσα μας μια περσόνα (Tyler fuckin' Derden) που μπορεί να απορρίψει όλα τα πρότυπα και να σηκώσει το μπαιράκι της επανάστασης- χρειάζεται μια δεύτερη νηφάλια ανάγνωση για να δει κανείς την αυστηρή ατομικότητα και αυτής, όπως του Neo.

Τα fail φυσικά της πλοκής είναι πάμπολλα, αλλά δευτερεύοντα. Η αισθητική είναι πράγματι άψογη, αλλά όχι κάτι που δεν έχει ξαναδεί κάποιος, ήδη από το Se7en. Η Marla είναι ίσως ο πρώτος emo, ενώ η γκρούπα του Tyler είναι στο όριό της μιλιταριστική. Το ''ξύπνημα'' που επιχειρεί στην κοινωνία που θεωρεί κοιμισμένη και υποταγμένη στα πρότυπα έχει όρους εκδίκησης και υποτίμησης- δεν είναι πρωτοπόροι, είναι ελιτιστές. Άλλωστε, απουσιάζει το στοιχείο οποιασδήποτε συνείδησης: Ο μόνος που ξέρει τι κάνει είναι ο Tyler, όλοι οι άλλοι είναι πιόνια. Σε αντίθεση με το Matrix όμως, που έπιασε με αλληγορία το ''ψεύτικο'' της δυτικής κοινωνίας, το Fight Club δεν έπαιξε ούτε με ''εκλεκτούς'' (βασικά κατακάθια και λούμπεν είναι τα πιόνια του Tyler) ούτε με υπερδυνάμεις, ούτε αποφάσισε να ''σώσει τον κόσμο'': Στον ''ρεαλισμό'' του, εστίασε στο να εκτονώσει όσους ''αφυπνίζονται''. Απλά αντί για κόκκινο/μπλε χάπι, η διαδικασία αφύπνισης περνούσε μέσα από την απόρριψη του πόνου ενός εγκαύματος (ιδέα μου είναι, αλλά μάλλον αχρείαστο πρόσες).

Γιατί αγαπήθηκε τόσο πολύ από όσους αγαπήθηκε; Γιατί υπήρξε μια περίοδο που ο άκρατος νιχιλισμός και μισανθρωπισμός του Tyler θεωρήθηκε ''γραμμή''; Ήταν ή δεν ήταν extra κίνητρο το γεγονός ότι απορρίφθηκε με όρους μαζών (ως επιβεβαίωση της ατομικής ''αφύπνισης''); Ίσως επειδή για αυτήν την γενιά η ανάγκη αμφισβήτησης είχε ήδη αρχίσει να παγιώνεται, στο κλείσιμο μιας δεκαετίας όπου, χωρίς να το ξέρουμε, είχε τεθεί το στάτους ότι οι ''ιδεολογίες είχαν τελειώσει''.  Η ατομική απόρριψη και ''αφύπνιση'' αποτελούσαν ένα συλλογικό, υποσυνείδητο φετίχ: Κάπως αρχίζαν τα φροντιστήρια και άρχιζε το λύκειο των πανελληνίων, κάτι δεν μας καθόταν καλά από τον ερχομό του Κλίντον στην Ελλάδα, κάτι δεν μας καθόταν καθόλου καλά με την σύλληψη του Οτσαλάν, κάπως βιώσαμε με αντικυβερνητικό ένστικτο την απάτη του χρηματιστηριακού κραχ. Εποχή παχιών αγελάδων με ένα ευρώ που ''έρχεται''. Όλα αυτά σε μια ομπρέλλα ενός milennium με ιούς, νοστράδαμους, καταστροφές. (Και, επειδή είναι και επίκαιρο, κάπου εκεί έμαθα, τουλάχιστον εγώ, τους red hot chilli peppers με το Californication. Το υπερτίμησα και αυτό, αλλά νομίζω ότι η υπερτίμηση των RHCP είναι πιο διαχρονικό ζήτημα.). Σε αυτό το πλαίσιο, ο συλλογικός δρόμος είναι ακόμα μια ανεξερεύνητη περιοχή που αχονφαίνεται στον ορίζοντα, αλλά κάθε τι φορτίζεται από την ελιτίστικη στο όριο της φαντασίωση της ''αφύπνισης''. Σε αυτό το πλαίσιο, ο τρομοκράτης Tyler που είναι απότοκο μιας σχιζοφρένειας ενός καθημερινού ανθρώπου βρίσκει χώρο να αγιοποιηθεί. 

Βέβαια, μπορεί να κάνω και λάθος, αλλά το γεγονός και μόνο ότι παραβαίνω τον πρώτο κανόνα για το Fight Club μου δίνει να καταλάβω ότι κάπως το ξεπερνάω. Από την άλλη όμως, δεν είπα σχεδόν τίποτα για την ταινία.